در گفتگو با دکتر رضا میرشاهی (فلوشیپ شبکیه) بررسی شد:
نقش هوش مصنوعی در چشم‌پزشکی
هوش مصنوعی چهره زندگی امروز ما را تغییر داده است؛ از تأثیر عمیقش بر رنگ و جان بخشیدن به جنبه‌های مختلف زندگی، بازسازی تصاویر قدیمی و متحرک کردن آن‌ها و بازخوانی موسیقی خوانندگان گرفته تا مدد گرفتن از آن در نظام سلامت به‌ویژه جراحی‌ها و ... اما وضعیت بهره‌گیری از هوش مصنوعی در رشته چشم پزشکی چگونه است؟ مهم‌ترین مزایا و معایب آن چیست و در ایران استفاده از هوش مصنوعی در چشم پزشکی در چه مرحله‌ای است؟ این موضوع را در گفتگو با دکتر رضا میرشاهی (فلوشیپ شبکیه و لیزر) بررسی کرده‌ایم که از نظرتان می‌گذرد.
****
آقای دکتر! به عنوان نخستین پرسش وضعیت استفاده از هوش مصنوعی در چشم پزشکی کشورمان را چگونه می‌بینید؟
در پاسخ به این پرسش باید بگویم در حال حاضر استفاده از هوش مصنوعی در ایران به مرحله مطالعاتی و تحقیقاتی محدود می‌شود و ما آن‌چنان که باید و شاید در بالین از این امکان استفاده نمی‌کنیم مگر مواردی که از قبل وجود داشته، مثل غربالگری قوز قرنیه که پیش از عمل جراحی از نرم‌افزارهای هوش مصنوعی بهره می‌گرفتیم و همچنان هم کاربرد دارد؛ ولی جهشی که سال‌های اخیر برای استفاده از هوش مصنوعی در عرصه بالینی به‌وجود آمده، در کشور ما بسیار محدود است.
هوش مصنوعی چگونه به تشخیص زودهنگام بیماری‌هایی مانند رتینوپاتی دیابتی یا گلوکوم کمک می‌کند؟
در این مورد باید بگویم یکی از اولین کاربردهای هوش مصنوعی در چشم‌پزشکی بحث Screening و غربالگری بیماری‌هایی چون دیابت بود که حتی توانست fda approval بگیرد و اکنون دستگاه «آی دی اکس دی آر» می‌تواند بیماری را با استفاده از هوش مصنوعی تشخیص دهد. در بیماری گلوکوم نیز همین‌گونه است و مقالات اندک اندک به سمت تجاری شدن در حال پیشرفت است.
چه نوع تصاویری (مثل OCT یا فوندوسکوپی) توسط هوش مصنوعی بررسی می‌شوند و دقت این سیستم‌ها در مقایسه با تشخیص انسانی چقدر است؟
انواع و اقسام تصویربرداری چشمی مانندOCT یا فوندوسکوپی و حتی عکس‌های معمولی صورت در استرابیسم و اربیت در دنیا در حال استفاده است و در مورد میزان دقت آن‌ها باید گفت بین ۸۰ تا ۹۸ درصد دقیق هستند که آمار خوبی است.
آیا هوش مصنوعی جایگزین پزشک می‌شود یا فقط به عنوان یک ابزار کمکی برای افزایش دقت و سرعت عمل پزشک به کار می‌رود؟
به نظر نمی‌رسد هوش مصنوعی هیچ‌گاه جای انسان را بگیرد. یکی از چیزهایی که در مورد هوش مصنوعی وجود دارد گایدلاین WHO و اصل آنوتومی انسان است، یعنی در تمام تشخیص‌ها و پلن‌های درمانی باید یک انسان بر آن‌ها نظارت داشته باشد و روی پلن‌ها نظر دهد. به عبارت دیگر این‌گونه نیست که ما به پاسخی که هوش مصنوعی به پرسشی می‌دهد، اکتفا کنیم و همه چیز باید تحت نظارت پزشک باشد.
آیا هوش مصنوعی در برنامه‌ریزی برای جراحی‌های لیزری یا سایر روش‌های درمانی نقشی دارد؟
بله؛ هوش مصنوعی نشان داده که در برنامه‌ریزی برای جراحی‌های چشمی قابل استفاده است.
در مورد بهترین پلنینگ جراحی، این‌که چه بیماری باید لیزر و یا تزریق شود و با چه دارویی برای تزریق شروع کنیم، همه این‌ها مواردی است که متخصصان در کشورهای پیشرفته از هوش مصنوعی کمک می‌گیرند. این نوع استفاده هم در حال پیشرفت است و به نظر می‌رسد در آینده خیلی از پلن‌های ما با کمک هوش مصنوعی طراحی خواهد شد.
هوش مصنوعی چطور می‌تواند پیش‌بینی کند که یک بیماری چشمی در آینده چگونه پیشرفت می‌کند و چه روش‌های درمانی مؤثرتر خواهد بود؟
در این خصوص هوش مصنوعی خیلی می‌تواند به ما کمک کند. از جمله این که پروگنوز بیماری را تعیین کند و به‌عنوان مثال در مورد بیماری که می‌خواهد جراحی شبکیه انجام دهد، به ما بگوید چقدر احتمال دارد دید و بینایی وی برگردد و این چالشی است که ما با برخی بیماران خود داریم که عکس‌شان را به "چت جی پی تی " می‌دهند و او درست یا اشتباه یک پیش آگهی دید برای آن‌ها تعیین می‌کند و بیماران هم آن را به ما منتقل می‌کنند.
به همین دلیل به نظر می‌رسد در آینده خیلی نزدیک چشم‌پزشکان باید به هوش مصنوعی تسلط کافی داشته باشند.
هوش مصنوعی چه تأثیری بر آموزش دانشجویان پزشکی و دستیاران چشم‌پزشکی گذاشته است؟
در مورد بحث استفاده از هوش مصنوعی در زمینه آموزش هم پیشرفت‌های فوق‌العاده زیادی در حال انجام است و هوش مصنوعی خیلی از فعالیت‌های آموزشی را نیز می‌تواند تسهیل کند و یا مقالات را با دقت زیاد خلاصه کرده و بازخورد لازم را به ما بدهد.
بزرگ‌ترین چالش‌ها در استفاده از هوش مصنوعی در حوزه چشم پزشکی چیست و آینده این فناوری در این رشته را چطور پیش‌بینی می‌کنید؟
بزرگ‌تربن چالش ما بحث قانونگذاری، آن هم نه در ایران بلکه در سطح جهان است و این موضوع هنوز به صورت متقن انجام نشده است. به نظر می‌رسد ما هم در این زمینه ضعف‌هایی داریم و باید حتما در این مورد مطالعه بیشتری صورت گیرد؛ به‌عنوان مثال اگر یک بیماری را هوش مصنوعی اشتباه تشخیص دهد، چه کسی مقصر است؟ پزشک معالج یا کسی که هوش مصنوعی را طراحی کرده؟ این مورد و موارد بسیار دیگر، پرسش‌هایی است که مطرح می‌شود.
چالش دیگر هم این است که آیا ما باید به‌طور کامل به سمت هوش مصنوعی برویم؟ یعنی هوش مصنوعی بیماری را تشخیص داده و حتی جراحی را خودش به‌وسیله ربات انجام دهد؟ که این مسیر می‌تواند بسیار خطرناک باشد و شاید آینده‌ای شبیه فیلم‌های هالیوودی را برای ما رقم بزند.
در ایران هم مشکلی که با آن مواجه هستیم برچسب گذاری ناکامل داده‌هاست. ما یک سیستم HIS فراگیر نداریم که کل بیمارستان‌ها بتوانند از آن استفاده کنند و داده‌ها لیبلینگ مخصوص به خودشان را داشته باشند؛ به این معنا که این مسیر وابسته به شخص نباشد و به صورت سیستماتیک بتوانیم داده‌ها را جمع‌آوری کنیم.
مورد دیگر، کمبود نیروی انسانی و از آن مهم‌تر بحث محدودیت‌های سخت افزاری است که با توجه به این‌که در خیلی از موارد، هوش مصنوعی وابسته به پردازنده‌های گرافیکی gpu و‌یا tpu است و این‌ها در فهرست تحریم‌ها قرار دارند، نمی‌شود به آسانی به کشور ما وارد شود.
مشکل دیگر هم این است که هوش مصنوعی برای آموزش و پردازش به منایع انرژی زیادی نیاز دارد و این موضوع برای ما می‌تواند چالشی جدی باشد.
سپاس از وقتی که در اختیار ما گذاشتید.